بحران سالمندی و حسرت توسعه ایران
اغلب کشورهایی که در دهه‌های اخیر توسعه یافته و یا در مسیر توسعه قرار گرفتند یک اشتراک مهم دارند که آن هم جوان بودن جمعیت در ابتدای مسیر حرکت به سوی توسعه است. تقریبا اندک مواردی دیده می‌شود که کشوری از فرصتی که جوانی جمعیت در اختیارش قرار داده برای نیل به توسعه استفاده نکرده باشد. البته کشورهایی که دچار کمبود منابع و یا جنگ هستند از این قاعده مستثنی بوده‌اند. چرا که عملا امکان بهره بردن از این فرصت استثنایی را ندارند. اما ایران تقریبا تنها نمونه از کشورهای توسعه نیافته‌ای است که با وجود دسترسی گسترده به منابع و بهره‌مندی از امنیت نسبی نتوانسته از فرصت جوانی ترکیب سنی جمعیت در حدود دو دهه اخیر استفاده کند.
پژوهشگران حوزه توسعه معتقدند جوانی جمعیت و اصطلاحا باز شدن «پنجره جمعیتی» فرصتی طلایی برای کشورهای توسعه نیافته‌ای است که حاکمانشان انگیزه و اراده‌ای برای توسعه و پیشرفت دارند. به بیان ساده‌تر در کشوری که تعداد شاغلان و نیروهای مولد بیشتر از شهروندان از کارافتاده و سالمند باشد، شانس بیشتری برای دستیابی به توسعه وجود دارد.
برای درک بهتر این موضوع بد نیست به این مثال معروف بین جمعیت شناسان و توسعه گرایان دقت شود. فرضا خانواده‌ای چهار نفره متشکل از پدر، مادر و دو فرزند را در نظر بگیرید. حال اگر پدر و یا مادر یکی از والدین به دلیل از کارافتادگی به جمع این خانواده بپیوندد طبیعتا هزینه‌های زندگی افزایش خواهد یافت. این افزایش هزینه تبعاتی در پی دارد که مهمترین آن فرسودگی نیروهای مولد و نان‌آور خانواده و همچنین کاهش منابع لازم جهت تحصیل، فراغت، درمان و در یک کلمه بقا و سپس پیشرفت فرزندان این خانواده است. این مثال ساده را می‌توان به جوامع بزرگ انسانی تعمیم داد. به گونه‌ای که اگر نسبت جمعیت سالمندان یک کشور به نیروی شاغل و مولد هرچه کوچکتر شود، نهایتا منابع بیشتری نیز باید در جهت تامین هزینه‌های جاری زندگی سالمندان هزینه شود.
یکی از شاخص‌هایی که می‌تواند نسبت بین شاغلان و بازنشستگان (نه لزوما سالمندان) را توضیح دهد نسبت نیروی کار شاغلی که حق بیمه پرداخت می‌کند به تعداد مستمری‌بگیران و بازنشستگان حقوق بگیر از صندوق‌های بازنشستگی است. در واقع این شاخصه آشکار می‌کند که در یک جامعه چند نفر در ازای یک بازنشسته کار می‌کنند؟ به عبارتی چند نفر کار می‌کنند تا هزینه نگهداری از یک بازنشسته تامین شود؟ این نسبت در کشورهای توسعه یافته ۶ به ۱ بوده و در کشورهای در حال توسعه نیز ۳ به ۱ است. یعنی در کشورهای پیشرفته در بهترین حالت ۶ نفر به ازای یک بازنشسته مشغول به کار هستند. اما در کشورهای در حال توسعه به طور میانگین ۳ نفر کار می‌کنند تا هزینه نگهداری از یک بازنشسته تامین شود. اما این نسبت در ایران حدود ۱.۵ به ۱ است. یعنی به ازای هر سالمند تنها ۱.۵ نفر در حال کار بوده و اصطلاحا به عنوان نیروی مولد شناخته می‌شود.
از همین رو است که گفته می‌شود جوان شدن جمعیت یک کشور می‌تواند بهترین موقعیت برای حاکمیتی توسعه‌گرا باشد تا در مسیر پیشرفت کشور حرکت کند. چرا که طبیعتا نیروی کار بیشتری در مقایسه با نیروی از کارافتاده و سالمند در اختیار دارد. این وضعیت عموما در اغلب کشورهای جهان در حدود نیم قرن اخیر منجر به توسعه و یا جهش‌های بزرگ کشورها به سمت توسعه شده است. چین، ژاپن، شیلی و حتی کره‌جنوبی از جمله مهمترین مثال‌هایی هستند که در شرایط مشابهی قرار داشتند و فرصت طلایی باز بودن پنجره جمعیتی را از دست نداده و حالا خود را در جرگه کشورهای توسعه یافته جهان می‌بینند.
اما همانطور که گفته شد ایران تنها موردی است که با وجود بهره‌مندی از دو عنصر منابع و امنیت، نتوانسته از فرصتی که جوانی جمعیت در اختیار حاکمانش قرار داده بود برای رسیدن به توسعه استفاده کند. البته از سال ۱۳۹۵ به این سو هیچ سرشماری رسمی و دقیقی در ایران انجام نشده اما گفته می شود نرخ رشد جمعیت در سال ۱۴۰۲ حدودا ۰.۷درصد بوده و در مقایسه با ۱۰ سال گذشته کاهش قابل توجهی را نشان می‌دهد.
ضمن اینکه روند کاهش نرخ رشد جمعیت از اواسط دهه ۷۰ شروع شده و حالا به اوج خود رسیده است. اما نتیجه این تغییر رویه جامعه در قبال فرزندآوری باعث شده تا متولدین دهه ۶۰ بزرگترین گروه سنی را در جامعه ایران به خود اختصاص دهند. گروهی که با ورودش به بازار کار انتظار می‌رفت شاهد جهش محسوسی در بازار کار، تولید و در نهایت کلیت اقتصاد ایران باشیم. اما به چندین دلیل مختلف این اتفاق رخ نداد و باعث شد فرصت طلایی که جوانی جمعیت برای ایران فراهم کرده بود منجر به توسعه نشود.
از جمله مهمترین موانع یاد شده می‌توان به شروع مناقشه هسته‌ای همزمان با ورود متولدین دهه ۶۰ به بازار کار، روی کار آمدن دولت احمدی نژاد و پول پاشی گسترده در پی افزایش قیمت جهانی نفت، وضع تحریم‌های بانکی و نفتی علیه جمهوری اسلامی در پی تغییر رویکرد ناشی از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد، بروز مخاطرات و بحران های زیست محیطی در بخش‌های مختلف کشور و همچنین از بین رفتن امیدها در پی خروج ایالات متحده از برجام توسط دونالد ترامپ اشاره کرد.
البته به طور کلی می‌توان گفت مانع اصلی بر سر راه توسعه ایران با وجود فراهم بودن بستر لازم در بطن جامعه، سیاست‌گذاری دولت‌های نهم و دهم در حوزه روابط بین‌الملل و خصوصا پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی بود. هرچند عوامل خارجی نیز تاثیرات بسزایی روی این موضوع داشتند اما بسیاری اعتقاد دارند اگر جمهوری اسلامی به سمت عادی‌سازی نقش خود در منطقه و جهان حرکت کرده بود حالا وضعیت تفاوت معناداری با آنچه امروزه شاهدش هستیم داشت.
اما ایزوله شدن ایران از بازارهای بین المللی و جا ماندن از رقابت داغ و تنگاتنگ تجارت خارجی در خاورمیانه باعث شد تا فرصت توسعه بسوزد. از طرفی هم این رویکرد نه تنها فرصت‌سوزی بزرگی محسوب می‌شود، بلکه باعث ایجاد یک فرابحران عجیب در قلب جامعه ایرانی شده است. بحرانی که از آن با عنوان سالمندی جمعیت یاد می‌شود. کاهش مداوم و بی وقفه نرخ رشد جمعیت در دو دهه اخیر باعث شده تا متولدین دهه‌های هفتاد، هشتاد و نود به ترتیب کوچکتر از دهه‌های قبلی خود شوند.
بنابراین ایرانیان در سالهای آینده مجبورند بیشتر کار کنند تا هزینه نگهداری از سالمندان و حقوق بازنشستگان تامین شود. باید توجه داشت متولدین دهه ۶۰ با توجه به سن بازنشستگی در ایران حدود ۱۰ سال دیگر وارد دوران بازنشستگی می‌شوند. در این صورت گروه های سنی که به مراتب کوچکتر از دهه ۶۰ هستند باید کار کنند تا بزرگترین گروه سنی جمعیت ایران دوران بازنشستگی خود را پشت سر بگذارد. شواهد هم نشان می‌دهد که جامعه ایرانی تمایل چندانی برای فرزندآوری در شرایط کنونی ندارد. بسیاری معتقدند وضعیت وخیم معیشتی، ناامنی در خاورمیانه، بحران‌های ریز و درشت محیط زیستی و… از جمله مهمترین دلایل کاهش نرخ فرزندآوری در میان زوج‌های ایرانی هستند. از طرفی هم وضعیت به گونه‌ای پیش می‌رود که جامعه سیگنالی امیدوارکننده از آینده کشور را دریافت نمی‌کند و از همین رو برای صاحب فرزند شدن دچار تردیدهای بسیار زیادی است. نباید فراموش کرد که در پایان سال ۱۴۰۲ برای اولین بار در ۱۰۰ سال اخیر ایران شاهد تورم بیش از ۳۰ درصدی به مدت ۳ سال پیاپی بوده است. به عبارتی به نظر می رسد دولت و جامعه به تورم های بالای ۳۰ و ۴۰ درصدی عادت کرده است. در چنین وضعیتی تولید و رشد اقتصادی اولین قربانیانی هستند که موجب کاهش نرخ مشارکت اقتصادی شهروندان و افزایش نرخ بیکاری در کشور می‌شود.
رویکرد دولت ابراهیم رئیسی در قبال مذاکرات اتمی جهت رفع تحریم نیز نشان داد که آینده چندان درخشانی در انتظار کشور نیست. چرا که دولت سیزدهم تصمیم دارد از طریق دور زدن تحریم به بقای نباتی اقتصاد ادامه دهد و در چنین شرایطی چشم اندازی برای پیشرفت و توسعه نیز وجود نخواهد داشت. جامعه نیز دقیقا این سیگنال را دریافت کرده و به نظر می‌رسد برنامه‌ای جدی برای تشکیل خانواده و فرزندآوری نداشته باشد. این فضای ناامیدی باعث شده تا نیروی متخصص و حتی نیمه متخصص ایرانی کوچکترین فرصتی برای مهاجرت را از دست ندهد. این اتفاق نیز باعث کاهش چشمگیر نرخ رشد جمعیت در سالهای پیش رو خواهد شد.
مجموعه این عوامل نشان می‌دهد که ایران در دقیقا در دوره‌ای که درگیر پرونده اتمی و تورم های دو رقمی بوده، در واقع بزرگترین و بهترین فرصت برای توسعه را از دست داده است. با توجه به اینکه سن بازنشستگی در ایران نیز در مقایسه با کشورهای جهان بسیار پایین است می توان گفت که متولدین دهه ۶۰ فاصله چندانی با بازنشستگی ندارند و عملا این فرصت از دست رفته تلقی می شود. نباید فراموش کرد که کسری بودجه مزمن دولت در ایران نیز باعث شده تا صندوق‌های بازنشستگی به عنوان یکی از سیبل‌های همیشگی برای دولت جهت تامین کسری همواره در معرض دست درازی باشند. کارشناسان نیز بارها از وجود ابربحرانی تحت عنوان «ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی» در پی استقراض دولت هشدار داده‌اند.
بنابراین نه تنها در سالهای آتی شاهد برهم خوردن تعادل سنی بین گروه‌های جمعیتی خواهیم بود، بلکه ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی نیز خود سیلی از مشکلات را ناشی از عدم توانایی صندوق‌ها در پرداخت حقوق بازنشستگان در سالهای آتی را در پی خواهد داشت. از همین رو است که گفته می‌شود ایران نه تنها فاصله بسیار زیادی با توسعه دارد بلکه با اتخاذ سیاست‌های نادرست و غیراصولی فرصتی طلایی را تبدیل به تهدیدی اساسی کرده است.
نویسنده: سهند اینانلو
I surely did not understand that. Learnt a thing new nowadays! Thanks for that.
You seem to be very professional in the way you write.::’~*
Very good information. Lucky me I came across your blog by accident (stumbleupon). I have saved as a favorite for later!
You really make it seem so easy together with your presentation but I in finding this topic to be actually something that I think I would by no means understand. It seems too complex and extremely extensive for me. I’m looking ahead on your next publish, I will attempt to get the dangle of it!
After looking at a handful of the articles on your blog, I truly appreciate your technique of blogging. I saved it to my bookmark webpage list and will be checking back in the near future. Take a look at my website as well and tell me your opinion.
Hi there, I think your blog may be having web browser compatibility problems. When I look at your site in Safari, it looks fine however, when opening in I.E., it has some overlapping issues. I just wanted to give you a quick heads up! Besides that, excellent site.
Similar to games 1 and 3, Nepomniachtchi opened with e4 following the Ruy Lopez opening.
I wanted to thank you for this very good read!! I absolutely enjoyed every bit of it. I’ve got you saved as a favorite to check out new things you post…
A lot room can enable toes to slide inside footwear, inflicting calluses and other irritation.
Good blog you have here.. It’s difficult to find good quality writing like yours these days. I really appreciate individuals like you! Take care!!
Spot on with this write-up, I absolutely believe this amazing site needs far more attention. I’ll probably be back again to read through more, thanks for the information.
There is certainly a lot to find out about this subject. I like all the points you made.
An interesting discussion is definitely worth comment. I believe that you need to publish more about this subject matter, it may not be a taboo subject but usually folks don’t talk about these subjects. To the next! Cheers.
This is the right web site for anybody who would like to understand this topic. You realize a whole lot its almost tough to argue with you (not that I personally will need to…HaHa). You definitely put a new spin on a subject that has been written about for decades. Great stuff, just wonderful.
This site was… how do you say it? Relevant!! Finally I have found something that helped me. Thanks a lot!
Angel funds can’t invest in associates.
bookmarked!!, I really like your blog!
By discovering common ground, nurturing shared interests, and exploring new experiences together, you can build deeper, extra significant relationships that enrich your life.
Robot Robot has some Star Wars on the outside showcases near the bathroom.
Despite the fact that, these numbers present a rise as compared to the identical timelines of 2009, it continues to be beneath par to the 2006-2008 averages.
I absolutely love your site.. Excellent colors & theme. Did you make this amazing site yourself? Please reply back as I’m attempting to create my own site and want to find out where you got this from or exactly what the theme is named. Thank you.
Hi! I simply want to give you a huge thumbs up for your great info you’ve got right here on this post. I’ll be returning to your website for more soon.
Hi there! I could have sworn I’ve been to this blog before but after browsing through many of the posts I realized it’s new to me. Regardless, I’m certainly delighted I discovered it and I’ll be book-marking it and checking back often.
77 Michigan County Histories (on-line searchable books) University of Michigan.
Saved as a favorite, I like your website!
After looking over a handful of the blog posts on your website, I really appreciate your technique of writing a blog. I saved as a favorite it to my bookmark website list and will be checking back soon. Please check out my web site too and let me know what you think.
Oh my goodness! Incredible article dude! Thanks, However I am going through troubles with your RSS. I don’t know why I can’t join it. Is there anybody having identical RSS problems? Anybody who knows the solution will you kindly respond? Thanks.
The very next time I read a blog, I hope that it doesn’t fail me just as much as this particular one. After all, I know it was my choice to read, but I genuinely thought you would probably have something interesting to talk about. All I hear is a bunch of whining about something you could fix if you weren’t too busy seeking attention.
There remains a pile of arguments on why custodial wallets are the sensible choice, especially if you have just started with Bitcoin or are pretty much newer to the crypto space.
There are quite a lot of fascinating market tips that you will have to recognize.
Great post. I will be dealing with a few of these issues as well..
I was able to find good information from your blog articles.
After crossing the Mississippi River into northwestern West Tennessee, that twister dissipated, and a excessive-finish EF4 twister formed and moved via Western Kentucky, the place the towns of Cayce, Mayfield, Princeton, Dawson Springs, and Bremen suffered severe to catastrophic injury.
Within the 2005 Semi-Closing, she scored twice against Norway, erasing Norwegian leads every time.
Your style is really unique compared to other folks I have read stuff from. I appreciate you for posting when you have the opportunity, Guess I will just book mark this web site.
I blog quite often and I really appreciate your information. The article has really peaked my interest. I’m going to take a note of your website and keep checking for new details about once a week. I subscribed to your RSS feed too.
The next time I read a blog, I hope that it won’t fail me as much as this one. After all, I know it was my choice to read through, nonetheless I truly believed you would have something helpful to talk about. All I hear is a bunch of crying about something that you can fix if you were not too busy searching for attention.
Pretty! This was an extremely wonderful post. Many thanks for providing this info.
An impressive share! I have just forwarded this onto a co-worker who has been doing a little research on this. And he actually ordered me breakfast because I stumbled upon it for him… lol. So let me reword this…. Thanks for the meal!! But yeah, thanx for spending time to discuss this topic here on your website.
Howdy! This article couldn’t be written any better! Looking at this post reminds me of my previous roommate! He constantly kept talking about this. I most certainly will send this post to him. Pretty sure he’ll have a great read. Thank you for sharing!
I like it whenever people come together and share thoughts. Great website, continue the good work.
Check out Margarita Beach (located above Turns 8-9), where you鈥檒l find a sand volleyball court, music, and, of course, margaritas.
Great article. I’m experiencing a few of these issues as well..
I was able to find good info from your content.
One holds a lace handkerchief, the opposite a closed fan.
This is a topic which is close to my heart… Best wishes! Exactly where are your contact details though?
There is certainly a great deal to learn about this topic. I like all the points you made.
Your style is really unique in comparison to other folks I’ve read stuff from. I appreciate you for posting when you have the opportunity, Guess I will just bookmark this blog.
Liz Webster, founder of the Save British Farming group and a former prospective parliamentary candidate for the Liberal Democrats, stated she welcomed all campaigns that spotlight the many difficulties affecting British farming.
I was able to find good information from your content.