بحران سالمندی و حسرت توسعه ایران
اغلب کشورهایی که در دهه‌های اخیر توسعه یافته و یا در مسیر توسعه قرار گرفتند یک اشتراک مهم دارند که آن هم جوان بودن جمعیت در ابتدای مسیر حرکت به سوی توسعه است. تقریبا اندک مواردی دیده می‌شود که کشوری از فرصتی که جوانی جمعیت در اختیارش قرار داده برای نیل به توسعه استفاده نکرده باشد. البته کشورهایی که دچار کمبود منابع و یا جنگ هستند از این قاعده مستثنی بوده‌اند. چرا که عملا امکان بهره بردن از این فرصت استثنایی را ندارند. اما ایران تقریبا تنها نمونه از کشورهای توسعه نیافته‌ای است که با وجود دسترسی گسترده به منابع و بهره‌مندی از امنیت نسبی نتوانسته از فرصت جوانی ترکیب سنی جمعیت در حدود دو دهه اخیر استفاده کند.
پژوهشگران حوزه توسعه معتقدند جوانی جمعیت و اصطلاحا باز شدن «پنجره جمعیتی» فرصتی طلایی برای کشورهای توسعه نیافته‌ای است که حاکمانشان انگیزه و اراده‌ای برای توسعه و پیشرفت دارند. به بیان ساده‌تر در کشوری که تعداد شاغلان و نیروهای مولد بیشتر از شهروندان از کارافتاده و سالمند باشد، شانس بیشتری برای دستیابی به توسعه وجود دارد.
برای درک بهتر این موضوع بد نیست به این مثال معروف بین جمعیت شناسان و توسعه گرایان دقت شود. فرضا خانواده‌ای چهار نفره متشکل از پدر، مادر و دو فرزند را در نظر بگیرید. حال اگر پدر و یا مادر یکی از والدین به دلیل از کارافتادگی به جمع این خانواده بپیوندد طبیعتا هزینه‌های زندگی افزایش خواهد یافت. این افزایش هزینه تبعاتی در پی دارد که مهمترین آن فرسودگی نیروهای مولد و نان‌آور خانواده و همچنین کاهش منابع لازم جهت تحصیل، فراغت، درمان و در یک کلمه بقا و سپس پیشرفت فرزندان این خانواده است. این مثال ساده را می‌توان به جوامع بزرگ انسانی تعمیم داد. به گونه‌ای که اگر نسبت جمعیت سالمندان یک کشور به نیروی شاغل و مولد هرچه کوچکتر شود، نهایتا منابع بیشتری نیز باید در جهت تامین هزینه‌های جاری زندگی سالمندان هزینه شود.
یکی از شاخص‌هایی که می‌تواند نسبت بین شاغلان و بازنشستگان (نه لزوما سالمندان) را توضیح دهد نسبت نیروی کار شاغلی که حق بیمه پرداخت می‌کند به تعداد مستمری‌بگیران و بازنشستگان حقوق بگیر از صندوق‌های بازنشستگی است. در واقع این شاخصه آشکار می‌کند که در یک جامعه چند نفر در ازای یک بازنشسته کار می‌کنند؟ به عبارتی چند نفر کار می‌کنند تا هزینه نگهداری از یک بازنشسته تامین شود؟ این نسبت در کشورهای توسعه یافته ۶ به ۱ بوده و در کشورهای در حال توسعه نیز ۳ به ۱ است. یعنی در کشورهای پیشرفته در بهترین حالت ۶ نفر به ازای یک بازنشسته مشغول به کار هستند. اما در کشورهای در حال توسعه به طور میانگین ۳ نفر کار می‌کنند تا هزینه نگهداری از یک بازنشسته تامین شود. اما این نسبت در ایران حدود ۱.۵ به ۱ است. یعنی به ازای هر سالمند تنها ۱.۵ نفر در حال کار بوده و اصطلاحا به عنوان نیروی مولد شناخته می‌شود.
از همین رو است که گفته می‌شود جوان شدن جمعیت یک کشور می‌تواند بهترین موقعیت برای حاکمیتی توسعه‌گرا باشد تا در مسیر پیشرفت کشور حرکت کند. چرا که طبیعتا نیروی کار بیشتری در مقایسه با نیروی از کارافتاده و سالمند در اختیار دارد. این وضعیت عموما در اغلب کشورهای جهان در حدود نیم قرن اخیر منجر به توسعه و یا جهش‌های بزرگ کشورها به سمت توسعه شده است. چین، ژاپن، شیلی و حتی کره‌جنوبی از جمله مهمترین مثال‌هایی هستند که در شرایط مشابهی قرار داشتند و فرصت طلایی باز بودن پنجره جمعیتی را از دست نداده و حالا خود را در جرگه کشورهای توسعه یافته جهان می‌بینند.
اما همانطور که گفته شد ایران تنها موردی است که با وجود بهره‌مندی از دو عنصر منابع و امنیت، نتوانسته از فرصتی که جوانی جمعیت در اختیار حاکمانش قرار داده بود برای رسیدن به توسعه استفاده کند. البته از سال ۱۳۹۵ به این سو هیچ سرشماری رسمی و دقیقی در ایران انجام نشده اما گفته می شود نرخ رشد جمعیت در سال ۱۴۰۲ حدودا ۰.۷درصد بوده و در مقایسه با ۱۰ سال گذشته کاهش قابل توجهی را نشان می‌دهد.
ضمن اینکه روند کاهش نرخ رشد جمعیت از اواسط دهه ۷۰ شروع شده و حالا به اوج خود رسیده است. اما نتیجه این تغییر رویه جامعه در قبال فرزندآوری باعث شده تا متولدین دهه ۶۰ بزرگترین گروه سنی را در جامعه ایران به خود اختصاص دهند. گروهی که با ورودش به بازار کار انتظار می‌رفت شاهد جهش محسوسی در بازار کار، تولید و در نهایت کلیت اقتصاد ایران باشیم. اما به چندین دلیل مختلف این اتفاق رخ نداد و باعث شد فرصت طلایی که جوانی جمعیت برای ایران فراهم کرده بود منجر به توسعه نشود.
از جمله مهمترین موانع یاد شده می‌توان به شروع مناقشه هسته‌ای همزمان با ورود متولدین دهه ۶۰ به بازار کار، روی کار آمدن دولت احمدی نژاد و پول پاشی گسترده در پی افزایش قیمت جهانی نفت، وضع تحریم‌های بانکی و نفتی علیه جمهوری اسلامی در پی تغییر رویکرد ناشی از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد، بروز مخاطرات و بحران های زیست محیطی در بخش‌های مختلف کشور و همچنین از بین رفتن امیدها در پی خروج ایالات متحده از برجام توسط دونالد ترامپ اشاره کرد.
البته به طور کلی می‌توان گفت مانع اصلی بر سر راه توسعه ایران با وجود فراهم بودن بستر لازم در بطن جامعه، سیاست‌گذاری دولت‌های نهم و دهم در حوزه روابط بین‌الملل و خصوصا پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی بود. هرچند عوامل خارجی نیز تاثیرات بسزایی روی این موضوع داشتند اما بسیاری اعتقاد دارند اگر جمهوری اسلامی به سمت عادی‌سازی نقش خود در منطقه و جهان حرکت کرده بود حالا وضعیت تفاوت معناداری با آنچه امروزه شاهدش هستیم داشت.
اما ایزوله شدن ایران از بازارهای بین المللی و جا ماندن از رقابت داغ و تنگاتنگ تجارت خارجی در خاورمیانه باعث شد تا فرصت توسعه بسوزد. از طرفی هم این رویکرد نه تنها فرصت‌سوزی بزرگی محسوب می‌شود، بلکه باعث ایجاد یک فرابحران عجیب در قلب جامعه ایرانی شده است. بحرانی که از آن با عنوان سالمندی جمعیت یاد می‌شود. کاهش مداوم و بی وقفه نرخ رشد جمعیت در دو دهه اخیر باعث شده تا متولدین دهه‌های هفتاد، هشتاد و نود به ترتیب کوچکتر از دهه‌های قبلی خود شوند.
بنابراین ایرانیان در سالهای آینده مجبورند بیشتر کار کنند تا هزینه نگهداری از سالمندان و حقوق بازنشستگان تامین شود. باید توجه داشت متولدین دهه ۶۰ با توجه به سن بازنشستگی در ایران حدود ۱۰ سال دیگر وارد دوران بازنشستگی می‌شوند. در این صورت گروه های سنی که به مراتب کوچکتر از دهه ۶۰ هستند باید کار کنند تا بزرگترین گروه سنی جمعیت ایران دوران بازنشستگی خود را پشت سر بگذارد. شواهد هم نشان می‌دهد که جامعه ایرانی تمایل چندانی برای فرزندآوری در شرایط کنونی ندارد. بسیاری معتقدند وضعیت وخیم معیشتی، ناامنی در خاورمیانه، بحران‌های ریز و درشت محیط زیستی و… از جمله مهمترین دلایل کاهش نرخ فرزندآوری در میان زوج‌های ایرانی هستند. از طرفی هم وضعیت به گونه‌ای پیش می‌رود که جامعه سیگنالی امیدوارکننده از آینده کشور را دریافت نمی‌کند و از همین رو برای صاحب فرزند شدن دچار تردیدهای بسیار زیادی است. نباید فراموش کرد که در پایان سال ۱۴۰۲ برای اولین بار در ۱۰۰ سال اخیر ایران شاهد تورم بیش از ۳۰ درصدی به مدت ۳ سال پیاپی بوده است. به عبارتی به نظر می رسد دولت و جامعه به تورم های بالای ۳۰ و ۴۰ درصدی عادت کرده است. در چنین وضعیتی تولید و رشد اقتصادی اولین قربانیانی هستند که موجب کاهش نرخ مشارکت اقتصادی شهروندان و افزایش نرخ بیکاری در کشور می‌شود.
رویکرد دولت ابراهیم رئیسی در قبال مذاکرات اتمی جهت رفع تحریم نیز نشان داد که آینده چندان درخشانی در انتظار کشور نیست. چرا که دولت سیزدهم تصمیم دارد از طریق دور زدن تحریم به بقای نباتی اقتصاد ادامه دهد و در چنین شرایطی چشم اندازی برای پیشرفت و توسعه نیز وجود نخواهد داشت. جامعه نیز دقیقا این سیگنال را دریافت کرده و به نظر می‌رسد برنامه‌ای جدی برای تشکیل خانواده و فرزندآوری نداشته باشد. این فضای ناامیدی باعث شده تا نیروی متخصص و حتی نیمه متخصص ایرانی کوچکترین فرصتی برای مهاجرت را از دست ندهد. این اتفاق نیز باعث کاهش چشمگیر نرخ رشد جمعیت در سالهای پیش رو خواهد شد.
مجموعه این عوامل نشان می‌دهد که ایران در دقیقا در دوره‌ای که درگیر پرونده اتمی و تورم های دو رقمی بوده، در واقع بزرگترین و بهترین فرصت برای توسعه را از دست داده است. با توجه به اینکه سن بازنشستگی در ایران نیز در مقایسه با کشورهای جهان بسیار پایین است می توان گفت که متولدین دهه ۶۰ فاصله چندانی با بازنشستگی ندارند و عملا این فرصت از دست رفته تلقی می شود. نباید فراموش کرد که کسری بودجه مزمن دولت در ایران نیز باعث شده تا صندوق‌های بازنشستگی به عنوان یکی از سیبل‌های همیشگی برای دولت جهت تامین کسری همواره در معرض دست درازی باشند. کارشناسان نیز بارها از وجود ابربحرانی تحت عنوان «ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی» در پی استقراض دولت هشدار داده‌اند.
بنابراین نه تنها در سالهای آتی شاهد برهم خوردن تعادل سنی بین گروه‌های جمعیتی خواهیم بود، بلکه ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی نیز خود سیلی از مشکلات را ناشی از عدم توانایی صندوق‌ها در پرداخت حقوق بازنشستگان در سالهای آتی را در پی خواهد داشت. از همین رو است که گفته می‌شود ایران نه تنها فاصله بسیار زیادی با توسعه دارد بلکه با اتخاذ سیاست‌های نادرست و غیراصولی فرصتی طلایی را تبدیل به تهدیدی اساسی کرده است.
نویسنده: سهند اینانلو
Hello there, I do think your blog could possibly be having web browser compatibility issues. When I look at your web site in Safari, it looks fine however, when opening in IE, it’s got some overlapping issues. I just wanted to give you a quick heads up! Aside from that, great site.
May I simply just say what a relief to uncover somebody who genuinely understands what they’re discussing on the web. You definitely understand how to bring an issue to light and make it important. More people really need to look at this and understand this side of the story. It’s surprising you aren’t more popular given that you definitely possess the gift.
Good post. I learn something new and challenging on sites I stumbleupon on a daily basis. It’s always helpful to read content from other writers and practice something from their sites.
Oh my goodness! Incredible article dude! Many thanks, However I am having troubles with your RSS. I don’t know the reason why I am unable to join it. Is there anybody else having similar RSS problems? Anyone that knows the solution can you kindly respond? Thanx!
Good day! I simply wish to give you a big thumbs up for the excellent information you have right here on this post. I’ll be returning to your blog for more soon.
Получите консультацию онлайн-психолога в чате прямо сейчас. Круглосуточная запись на онлайн-консультацию психолога. Получить первую онлайн консультацию психолога чате. оценили 5328 раз
Home equity release may provide the financial support you’ve been needing. Learn how to tap into the equity tied up in your home without having to downsize.
Can I simply just say what a comfort to uncover an individual who truly understands what they’re discussing online. You actually know how to bring a problem to light and make it important. More people must check this out and understand this side of your story. I was surprised you’re not more popular given that you certainly possess the gift.
The very next time I read a blog, I hope that it won’t disappoint me as much as this one. I mean, Yes, it was my choice to read through, however I really believed you would probably have something useful to say. All I hear is a bunch of moaning about something that you can fix if you weren’t too busy looking for attention.
Everything is very open with a very clear description of the issues. It was definitely informative. Your site is extremely helpful. Many thanks for sharing.
I needed to thank you for this fantastic read!! I absolutely enjoyed every little bit of it. I’ve got you book marked to check out new things you post…
May I simply just say what a relief to find somebody that genuinely understands what they’re discussing on the net. You certainly know how to bring a problem to light and make it important. A lot more people really need to check this out and understand this side of the story. I was surprised that you aren’t more popular given that you most certainly possess the gift.
This website was… how do you say it? Relevant!! Finally I’ve found something which helped me. Kudos!
Hey there! Smiling at the theme—it’s wonderful. In fact, the presentation brings a fantastic touch to the overall vibe. More please!
I blog quite often and I seriously thank you for your content. This article has truly peaked my interest. I will take a note of your website and keep checking for new details about once a week. I subscribed to your Feed too.
Very good information. Lucky me I came across your site by chance (stumbleupon). I have book-marked it for later.
I like it when people come together and share ideas. Great site, keep it up!
MetaMask Extension is a game-changer! It allows me to interact with dApps without compromising security. Highly recommend it!
Получить первую онлайн консультацию психолога чате. Психологическая и информационная онлайн-помощь. Анонимный чат с психологом телеграм. оценили 8992 раз
Nice post. I learn something totally new and challenging on websites I stumbleupon every day. It’s always useful to read through articles from other writers and use a little something from their web sites.
Right here is the right blog for anyone who wants to understand this topic. You realize so much its almost tough to argue with you (not that I actually would want to…HaHa). You certainly put a new spin on a subject which has been written about for decades. Great stuff, just wonderful.
Психолог оказывает помощь онлайн в чате. В переписке у психолога. Получить онлайн консультацию психолога чате. оценили 851 раз
Good day! I simply want to give you a huge thumbs up for the excellent information you have here on this post. I’ll be returning to your web site for more soon.
I quite like reading a post that can make men and women think. Also, many thanks for allowing for me to comment.
Hi, I do think this is a great site. I stumbledupon it 😉 I will revisit yet again since I saved as a favorite it. Money and freedom is the greatest way to change, may you be rich and continue to help others.
Hi, I do think this is an excellent website. I stumbledupon it 😉 I’m going to revisit once again since I book-marked it. Money and freedom is the best way to change, may you be rich and continue to guide others.
Good article. I am going through some of these issues as well..
Spot on with this write-up, I seriously believe this web site needs far more attention. I’ll probably be back again to see more, thanks for the information!
Aw, this was an incredibly nice post. Finding the time and actual effort to make a good article… but what can I say… I hesitate a whole lot and don’t seem to get anything done.
Hi there! This post could not be written any better! Going through this post reminds me of my previous roommate! He continually kept preaching about this. I most certainly will send this article to him. Pretty sure he’ll have a good read. Thank you for sharing!
I’d like to thank you for the efforts you have put in penning this website. I am hoping to check out the same high-grade blog posts from you later on as well. In truth, your creative writing abilities has encouraged me to get my own site now 😉
May I simply just say what a relief to find a person that truly knows what they are talking about over the internet. You certainly understand how to bring an issue to light and make it important. A lot more people need to look at this and understand this side of the story. I can’t believe you aren’t more popular since you most certainly possess the gift.
I think you’re right on the mark here. I came across a similar post on https://taimibet.com/, and it added some great insights that complement your point.
Very good info. Lucky me I ran across your website by accident (stumbleupon). I have book marked it for later!
Aw, this was an incredibly nice post. Taking the time and actual effort to make a top notch article… but what can I say… I hesitate a lot and don’t seem to get nearly anything done.
MetaMask Chrome is excellent for crypto traders. The convenience of accessing dApps and swapping tokens directly is unmatched.
Great info. Lucky me I recently found your website by accident (stumbleupon). I’ve book marked it for later.
You made some good points there. I looked on the net to learn more about the issue and found most individuals will go along with your views on this web site.
Right here is the right website for anybody who really wants to find out about this topic. You know so much its almost hard to argue with you (not that I personally would want to…HaHa). You definitely put a fresh spin on a subject that has been discussed for a long time. Excellent stuff, just wonderful.
You should be a part of a contest for one of the greatest sites on the web. I am going to recommend this web site!
Howdy! This article could not be written much better! Looking through this post reminds me of my previous roommate! He always kept preaching about this. I am going to send this article to him. Pretty sure he’ll have a good read. I appreciate you for sharing!
Hello there! I simply wish to offer you a big thumbs up for your excellent info you have got right here on this post. I’ll be returning to your web site for more soon.
Everyone loves it when people get together and share opinions. Great website, continue the good work!
Aw, this was an incredibly nice post. Taking the time and actual effort to produce a good article… but what can I say… I procrastinate a lot and never manage to get anything done.
Having read this I believed it was really informative. I appreciate you taking the time and effort to put this article together. I once again find myself personally spending way too much time both reading and commenting. But so what, it was still worthwhile!
Great information. Lucky me I found your site by chance (stumbleupon). I’ve book marked it for later.
Pretty! This has been an incredibly wonderful article. Thank you for supplying these details.
When I originally left a comment I seem to have clicked on the -Notify me when new comments are added- checkbox and from now on each time a comment is added I recieve 4 emails with the same comment. There has to be an easy method you can remove me from that service? Thanks a lot.
Thanks for your post. I like your work you can also check mine anchor text
I have to thank you for the efforts you have put in writing this website. I really hope to check out the same high-grade blog posts from you in the future as well. In truth, your creative writing abilities has motivated me to get my own, personal website now 😉