بحران سالمندی و حسرت توسعه ایران
اغلب کشورهایی که در دهه‌های اخیر توسعه یافته و یا در مسیر توسعه قرار گرفتند یک اشتراک مهم دارند که آن هم جوان بودن جمعیت در ابتدای مسیر حرکت به سوی توسعه است. تقریبا اندک مواردی دیده می‌شود که کشوری از فرصتی که جوانی جمعیت در اختیارش قرار داده برای نیل به توسعه استفاده نکرده باشد. البته کشورهایی که دچار کمبود منابع و یا جنگ هستند از این قاعده مستثنی بوده‌اند. چرا که عملا امکان بهره بردن از این فرصت استثنایی را ندارند. اما ایران تقریبا تنها نمونه از کشورهای توسعه نیافته‌ای است که با وجود دسترسی گسترده به منابع و بهره‌مندی از امنیت نسبی نتوانسته از فرصت جوانی ترکیب سنی جمعیت در حدود دو دهه اخیر استفاده کند.
پژوهشگران حوزه توسعه معتقدند جوانی جمعیت و اصطلاحا باز شدن «پنجره جمعیتی» فرصتی طلایی برای کشورهای توسعه نیافته‌ای است که حاکمانشان انگیزه و اراده‌ای برای توسعه و پیشرفت دارند. به بیان ساده‌تر در کشوری که تعداد شاغلان و نیروهای مولد بیشتر از شهروندان از کارافتاده و سالمند باشد، شانس بیشتری برای دستیابی به توسعه وجود دارد.
برای درک بهتر این موضوع بد نیست به این مثال معروف بین جمعیت شناسان و توسعه گرایان دقت شود. فرضا خانواده‌ای چهار نفره متشکل از پدر، مادر و دو فرزند را در نظر بگیرید. حال اگر پدر و یا مادر یکی از والدین به دلیل از کارافتادگی به جمع این خانواده بپیوندد طبیعتا هزینه‌های زندگی افزایش خواهد یافت. این افزایش هزینه تبعاتی در پی دارد که مهمترین آن فرسودگی نیروهای مولد و نان‌آور خانواده و همچنین کاهش منابع لازم جهت تحصیل، فراغت، درمان و در یک کلمه بقا و سپس پیشرفت فرزندان این خانواده است. این مثال ساده را می‌توان به جوامع بزرگ انسانی تعمیم داد. به گونه‌ای که اگر نسبت جمعیت سالمندان یک کشور به نیروی شاغل و مولد هرچه کوچکتر شود، نهایتا منابع بیشتری نیز باید در جهت تامین هزینه‌های جاری زندگی سالمندان هزینه شود.
یکی از شاخص‌هایی که می‌تواند نسبت بین شاغلان و بازنشستگان (نه لزوما سالمندان) را توضیح دهد نسبت نیروی کار شاغلی که حق بیمه پرداخت می‌کند به تعداد مستمری‌بگیران و بازنشستگان حقوق بگیر از صندوق‌های بازنشستگی است. در واقع این شاخصه آشکار می‌کند که در یک جامعه چند نفر در ازای یک بازنشسته کار می‌کنند؟ به عبارتی چند نفر کار می‌کنند تا هزینه نگهداری از یک بازنشسته تامین شود؟ این نسبت در کشورهای توسعه یافته ۶ به ۱ بوده و در کشورهای در حال توسعه نیز ۳ به ۱ است. یعنی در کشورهای پیشرفته در بهترین حالت ۶ نفر به ازای یک بازنشسته مشغول به کار هستند. اما در کشورهای در حال توسعه به طور میانگین ۳ نفر کار می‌کنند تا هزینه نگهداری از یک بازنشسته تامین شود. اما این نسبت در ایران حدود ۱.۵ به ۱ است. یعنی به ازای هر سالمند تنها ۱.۵ نفر در حال کار بوده و اصطلاحا به عنوان نیروی مولد شناخته می‌شود.
از همین رو است که گفته می‌شود جوان شدن جمعیت یک کشور می‌تواند بهترین موقعیت برای حاکمیتی توسعه‌گرا باشد تا در مسیر پیشرفت کشور حرکت کند. چرا که طبیعتا نیروی کار بیشتری در مقایسه با نیروی از کارافتاده و سالمند در اختیار دارد. این وضعیت عموما در اغلب کشورهای جهان در حدود نیم قرن اخیر منجر به توسعه و یا جهش‌های بزرگ کشورها به سمت توسعه شده است. چین، ژاپن، شیلی و حتی کره‌جنوبی از جمله مهمترین مثال‌هایی هستند که در شرایط مشابهی قرار داشتند و فرصت طلایی باز بودن پنجره جمعیتی را از دست نداده و حالا خود را در جرگه کشورهای توسعه یافته جهان می‌بینند.
اما همانطور که گفته شد ایران تنها موردی است که با وجود بهره‌مندی از دو عنصر منابع و امنیت، نتوانسته از فرصتی که جوانی جمعیت در اختیار حاکمانش قرار داده بود برای رسیدن به توسعه استفاده کند. البته از سال ۱۳۹۵ به این سو هیچ سرشماری رسمی و دقیقی در ایران انجام نشده اما گفته می شود نرخ رشد جمعیت در سال ۱۴۰۲ حدودا ۰.۷درصد بوده و در مقایسه با ۱۰ سال گذشته کاهش قابل توجهی را نشان می‌دهد.
ضمن اینکه روند کاهش نرخ رشد جمعیت از اواسط دهه ۷۰ شروع شده و حالا به اوج خود رسیده است. اما نتیجه این تغییر رویه جامعه در قبال فرزندآوری باعث شده تا متولدین دهه ۶۰ بزرگترین گروه سنی را در جامعه ایران به خود اختصاص دهند. گروهی که با ورودش به بازار کار انتظار می‌رفت شاهد جهش محسوسی در بازار کار، تولید و در نهایت کلیت اقتصاد ایران باشیم. اما به چندین دلیل مختلف این اتفاق رخ نداد و باعث شد فرصت طلایی که جوانی جمعیت برای ایران فراهم کرده بود منجر به توسعه نشود.
از جمله مهمترین موانع یاد شده می‌توان به شروع مناقشه هسته‌ای همزمان با ورود متولدین دهه ۶۰ به بازار کار، روی کار آمدن دولت احمدی نژاد و پول پاشی گسترده در پی افزایش قیمت جهانی نفت، وضع تحریم‌های بانکی و نفتی علیه جمهوری اسلامی در پی تغییر رویکرد ناشی از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد، بروز مخاطرات و بحران های زیست محیطی در بخش‌های مختلف کشور و همچنین از بین رفتن امیدها در پی خروج ایالات متحده از برجام توسط دونالد ترامپ اشاره کرد.
البته به طور کلی می‌توان گفت مانع اصلی بر سر راه توسعه ایران با وجود فراهم بودن بستر لازم در بطن جامعه، سیاست‌گذاری دولت‌های نهم و دهم در حوزه روابط بین‌الملل و خصوصا پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی بود. هرچند عوامل خارجی نیز تاثیرات بسزایی روی این موضوع داشتند اما بسیاری اعتقاد دارند اگر جمهوری اسلامی به سمت عادی‌سازی نقش خود در منطقه و جهان حرکت کرده بود حالا وضعیت تفاوت معناداری با آنچه امروزه شاهدش هستیم داشت.
اما ایزوله شدن ایران از بازارهای بین المللی و جا ماندن از رقابت داغ و تنگاتنگ تجارت خارجی در خاورمیانه باعث شد تا فرصت توسعه بسوزد. از طرفی هم این رویکرد نه تنها فرصت‌سوزی بزرگی محسوب می‌شود، بلکه باعث ایجاد یک فرابحران عجیب در قلب جامعه ایرانی شده است. بحرانی که از آن با عنوان سالمندی جمعیت یاد می‌شود. کاهش مداوم و بی وقفه نرخ رشد جمعیت در دو دهه اخیر باعث شده تا متولدین دهه‌های هفتاد، هشتاد و نود به ترتیب کوچکتر از دهه‌های قبلی خود شوند.
بنابراین ایرانیان در سالهای آینده مجبورند بیشتر کار کنند تا هزینه نگهداری از سالمندان و حقوق بازنشستگان تامین شود. باید توجه داشت متولدین دهه ۶۰ با توجه به سن بازنشستگی در ایران حدود ۱۰ سال دیگر وارد دوران بازنشستگی می‌شوند. در این صورت گروه های سنی که به مراتب کوچکتر از دهه ۶۰ هستند باید کار کنند تا بزرگترین گروه سنی جمعیت ایران دوران بازنشستگی خود را پشت سر بگذارد. شواهد هم نشان می‌دهد که جامعه ایرانی تمایل چندانی برای فرزندآوری در شرایط کنونی ندارد. بسیاری معتقدند وضعیت وخیم معیشتی، ناامنی در خاورمیانه، بحران‌های ریز و درشت محیط زیستی و… از جمله مهمترین دلایل کاهش نرخ فرزندآوری در میان زوج‌های ایرانی هستند. از طرفی هم وضعیت به گونه‌ای پیش می‌رود که جامعه سیگنالی امیدوارکننده از آینده کشور را دریافت نمی‌کند و از همین رو برای صاحب فرزند شدن دچار تردیدهای بسیار زیادی است. نباید فراموش کرد که در پایان سال ۱۴۰۲ برای اولین بار در ۱۰۰ سال اخیر ایران شاهد تورم بیش از ۳۰ درصدی به مدت ۳ سال پیاپی بوده است. به عبارتی به نظر می رسد دولت و جامعه به تورم های بالای ۳۰ و ۴۰ درصدی عادت کرده است. در چنین وضعیتی تولید و رشد اقتصادی اولین قربانیانی هستند که موجب کاهش نرخ مشارکت اقتصادی شهروندان و افزایش نرخ بیکاری در کشور می‌شود.
رویکرد دولت ابراهیم رئیسی در قبال مذاکرات اتمی جهت رفع تحریم نیز نشان داد که آینده چندان درخشانی در انتظار کشور نیست. چرا که دولت سیزدهم تصمیم دارد از طریق دور زدن تحریم به بقای نباتی اقتصاد ادامه دهد و در چنین شرایطی چشم اندازی برای پیشرفت و توسعه نیز وجود نخواهد داشت. جامعه نیز دقیقا این سیگنال را دریافت کرده و به نظر می‌رسد برنامه‌ای جدی برای تشکیل خانواده و فرزندآوری نداشته باشد. این فضای ناامیدی باعث شده تا نیروی متخصص و حتی نیمه متخصص ایرانی کوچکترین فرصتی برای مهاجرت را از دست ندهد. این اتفاق نیز باعث کاهش چشمگیر نرخ رشد جمعیت در سالهای پیش رو خواهد شد.
مجموعه این عوامل نشان می‌دهد که ایران در دقیقا در دوره‌ای که درگیر پرونده اتمی و تورم های دو رقمی بوده، در واقع بزرگترین و بهترین فرصت برای توسعه را از دست داده است. با توجه به اینکه سن بازنشستگی در ایران نیز در مقایسه با کشورهای جهان بسیار پایین است می توان گفت که متولدین دهه ۶۰ فاصله چندانی با بازنشستگی ندارند و عملا این فرصت از دست رفته تلقی می شود. نباید فراموش کرد که کسری بودجه مزمن دولت در ایران نیز باعث شده تا صندوق‌های بازنشستگی به عنوان یکی از سیبل‌های همیشگی برای دولت جهت تامین کسری همواره در معرض دست درازی باشند. کارشناسان نیز بارها از وجود ابربحرانی تحت عنوان «ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی» در پی استقراض دولت هشدار داده‌اند.
بنابراین نه تنها در سالهای آتی شاهد برهم خوردن تعادل سنی بین گروه‌های جمعیتی خواهیم بود، بلکه ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی نیز خود سیلی از مشکلات را ناشی از عدم توانایی صندوق‌ها در پرداخت حقوق بازنشستگان در سالهای آتی را در پی خواهد داشت. از همین رو است که گفته می‌شود ایران نه تنها فاصله بسیار زیادی با توسعه دارد بلکه با اتخاذ سیاست‌های نادرست و غیراصولی فرصتی طلایی را تبدیل به تهدیدی اساسی کرده است.
نویسنده: سهند اینانلو
Pretty! This has been an extremely wonderful post. Many thanks for providing this info.
I truly love your blog.. Very nice colors & theme. Did you make this web site yourself? Please reply back as I’m attempting to create my own personal website and would like to find out where you got this from or just what the theme is called. Appreciate it.
Nice post. I discover something very complicated on different blogs everyday. It will always be stimulating to study content from other writers and rehearse something there. I’d want to apply certain using the content on my small weblog regardless of whether you don’t mind. Natually I’ll supply you with a link for your internet weblog. Appreciate your sharing.
we can always give food aid to the african countries if we just save some pennies and donate it to them~
Hi there! I just want to offer you a huge thumbs up for the excellent info you have got right here on this post. I will be returning to your web site for more soon.
Hi there! I simply want to give you a big thumbs up for your great info you have right here on this post. I am coming back to your blog for more soon.
Spot on with this write-up, I really believe this amazing site requirements far more consideration. I’ll more likely once again you just read a great deal more, many thanks that info.
Spot i’ll carry on with this write-up, I must say i think this fabulous website needs a great deal more consideration. I’ll more likely be once again you just read additional, many thanks for that information.
I really love your blog.. Excellent colors & theme. Did you create this website yourself? Please reply back as I’m hoping to create my own site and would love to know where you got this from or what the theme is called. Cheers!
Pretty! This has been a really wonderful post. Thanks for providing this information.
hey there and thanks to your info – I have definitely picked up anything new from right here. I did then again experience several technical issues the usage of this web site, since I skilled to reload the site lots of instances previous to I may just get it to load correctly. I had been pondering if your web host is OK? Not that I am complaining, but sluggish loading instances occasions will sometimes impact your placement in google and could damage your high-quality score if advertising and with Adwords. Well I’m including this RSS to my email and can glance out for much extra of your respective exciting content. Make sure you update this once more soon..
hey there i stumbled upon your site searching around the web. I wanted to say I enjoy the look of things around here. Keep it up will save for sure.
Great site. A lot of helpful info here. I¡¯m sending it to some pals ans additionally sharing in delicious. And obviously, thank you on your sweat!
After I originally left a comment I seem to have clicked on the -Notify me when new comments are added- checkbox and now each time a comment is added I get four emails with the exact same comment. Perhaps there is an easy method you are able to remove me from that service? Appreciate it.
Hmm it appears like your blog ate my first comment (it was extremely long) so I guess I’ll just sum it up what I submitted and say, I’m thoroughly enjoying your blog. I too am an aspiring blog blogger but I’m still new to everything. Do you have any points for beginner blog writers? I’d genuinely appreciate it.
Whoa that guideline is astonishing it truly helped me and my family, thanks a lot!
ehternet cables are still the ones that i use for my home networking applications.
A blog like yours should be earning much money from adsense.::’;’
After checking out a number of the articles on your web site, I truly like your way of blogging. I book marked it to my bookmark site list and will be checking back in the near future. Please check out my website as well and let me know your opinion.
I admire this article for the well-researched content and excellent wording. I got so involved in this material that I couldn’t stop reading. I am impressed with your work and skill. Thank you so much.
Remarkably! It is like you read my mind! A person seem to know therefore much relating to this, exactly like you authored it in it or something. We believe which you can do with a few images they are driving the message house a bit, besides that, this is great blog. A exceptional read. I will certainly revisit once more.
dj equipments that are built by Sennheiser are the best in my opinion, we always use them when we have a gig**
Can I recently say what relief to seek out someone that truly knows what theyre referring to on the web. You certainly understand how to bring a concern to light and earn it important. The diet need to read this and appreciate this side from the story. I cant think youre no more well-liked when you certainly contain the gift.
Simply wanna comment on few general things, The website style is perfect, the written content is very wonderful : D.
Aw, this was a really good post. Taking the time and actual effort to make a really good article… but what can I say… I put things off a lot and don’t seem to get anything done.
I used to be able to find good advice from your content.
You made some decent points there. I looked on the internet for the issue and located most people will associate with together with your website.
I discovered your blog post web site online and check a number of your early posts. Keep within the very good operate. I recently extra up your Rss to my MSN News Reader. Seeking forward to reading more by you afterwards!…
Just processing some free time on Stumbleupon and I found your entry. Not typically what I like to read about, but it was unquestionably valuable my time. Thanks.
This may be the proper weblog for anybody who would like to be familiar with this topic. You recognize a great deal its practically hard to argue on hand (not too I personally would want…HaHa). You certainly put the latest spin with a topic thats been discussing for several years. Great stuff, just wonderful!
Well worded post will be sharing this with my readers this evening
I have to say that this is really a good influencing look at this particular subject matter. I’m really pleased you shared your thoughts plus smart ideas and I discovered I somewhat agree. I seriously like your clear writing additionally , the efforts you might have used writing this submit. Numerous thanks yous for your strong work and very good luck with your blog, I most certainly will be awaiting new articles within the future.
You lost me, friend. I mean, I assume I get what youre indicating. I have an understanding of what you are saying, but you just appear to have forgotten that you will find some other people inside the world who view this issue for what it really is and may possibly not agree with you. You may be turning away a decent amount of people who may have been fans of your website.
Man that was very entertaining and at the same time informative.’:;;.
I always visit your blog everyday to read new topics.*”-~;
thank you for sharing – Gulvafslibning | Kurt Gulvmand with us, I believe – Gulvafslibning | Kurt Gulvmand genuinely stands out : D.
You really should be a part of a tournament for just one of the best blogs on the web. I’m going to suggest this web site!
What fun activity relating to female firefighters can I make my class do?
Spot on with this write-up, I really think this site needs far more attention. I’ll probably be back again to see more, thanks for the information!
At any time, the player can place a record, then choose a selected track from that record, and then place it on any of the file gamers.
Both hold small ornamental fans, each gowns are of the ‘off the shoulder’ variety.
By tying a Swastik Rakhi, which is an emblem of fine luck, fortune and prosperity sisters can make brothers feel special and blessed.
This is a very good tip particularly to those fresh to the blogosphere. Simple but very accurate info… Appreciate your sharing this one. A must read article!
Lady Gaga is the best female popstar, forget about Britney Spears. britney does not even come close to gaga;;
I discovered your blog internet site on yahoo and check a few of your early posts. Continue to keep on the excellent operate. I simply additional the Feed to my MSN News Reader. Looking for toward reading more within you afterwards!…
Youre so cool! I dont suppose Ive read anything like this before. So nice to find any individual with some unique thoughts on this subject. realy thank you for beginning this up. this website is something that is needed on the net, someone with a little originality. useful job for bringing one thing new to the web!
After looking over a few of the articles on your web page, I seriously like your technique of blogging. I book marked it to my bookmark webpage list and will be checking back soon. Please check out my web site too and let me know your opinion.
After study a handful of the blog posts with your internet site now, we truly like your technique for blogging. I bookmarked it to my bookmark internet site list and are checking back soon. Pls look into my web page also and make me aware what you consider.
Magnificent goods from you, man. I have take note your stuff prior to and you are simply extremely wonderful. I actually like what you have received here, certainly like what you’re saying and the best way in which you say it. You’re making it entertaining and you continue to care for to keep it wise. I can not wait to learn much more from you. That is actually a wonderful site.
I Love LENKA and i always play her music on my iPod. her music is quite unique-